Hoorzittingen beoogd bewindslieden van start: kennismaking, met kans op spektakel

De een is bang voor "Amerikaanse toestanden", de ander hoopt dat het "meer transparantie" oplevert; vandaag beginnen in de Tweede Kamer hoorzittingen met beoogd ministers en staatssecretarissen. Een nieuw fenomeen in de Haagse politiek.

De kandidaat-bewindspersonen, die per departement hun opwachting maken, mogen eerst iets over zichzelf vertellen. Daarna kunnen Kamerleden vragen stellen. Het is overigens nog afwachten hoeveel vragen er daadwerkelijk gesteld worden, want een aantal partijen heeft al gezegd niet mee te doen.

Het idee van de hoorzittingen komt van D66 en het voorstel haalde vorig jaar een nipte meerderheid in de Tweede Kamer. De hoorzittingen moeten leiden tot "meer transparantie rond het formatieproces" en bieden kandidaten de kans om "geschiktheid en motivatie voor een beoogde functie" toe te lichten.

Niet dwarsbomen

"De kandidaat-bewindspersonen kunnen zich presenteren aan Nederland," zegt D66-Kamerlid Joost Sneller, de initiatiefnemer, "maar ook verantwoording afleggen over dingen die in het verleden gebeurd zijn of vragen beantwoorden over hun geschiktheid en motivatie."

Dat lijkt op een sollicitatiegesprek, maar er is wel een belangrijk verschil: de Kamerleden gaan niet over wie uiteindelijk minister of staatssecretaris wordt. De kandidaten zijn eerder al gescreend door de AIVD en na afloop van de hoorzittingen kan de Kamer de benoeming niet dwarsbomen.

Bewindspersonen kunnen wel worden weggestuurd door de Kamer met een motie van wantrouwen als ze zijn beëdigd (en dat gebeurt pas op 2 juli).

De hoorzittingen zijn geïnspireerd op tradities uit de Amerikaanse en Brusselse politiek, al hebben ze daar wel een ander karakter. Vorig jaar mochten Europarlementariërs bijvoorbeeld CDA'er Wopke Hoekstra op de grill leggen voordat hij Eurocommissaris zou worden.

De commissie die erover ging was niet meteen overtuigd en stelde aanvullende schriftelijke vragen. Hoekstra moest daardoor een dag wachten voordat hij wist of hij de baan had.

Het kan ook echt misgaan. Tijdens een vragensessie in 2014 maakte een Sloveense oud-premier geen goede indruk en 112 van de 125 commissieleden van het Europees Parlement stemden tegen haar kandidatuur. Ook in de VS is het zo geregeld dat Senaat na de hoorzitting moet instemmen met de benoeming van onder anderen ministers.

'Spektakelpolitiek'

Zo werkt het hier dus niet, benadrukt CDA-leider Henri Bontenbal, die "Amerikaanse toestanden" vreest. "In Nederland is een minister of staatssecretaris in functie totdat de Kamer het vertrouwen opzegt." Zijn partij doet niet mee aan de hoorzittingen. "Er is al genoeg spektakelpolitiek in Den Haag."

En het is natuurlijk niet ondenkbaar dat er spektakel gemaakt wordt, of er een poging wordt gedaan dit te maken. Want hoewel de sollicitant niet kan worden afgewezen, kunnen Kamerleden hem of haar natuurlijk wel in verlegenheid proberen te brengen of te beschadigen, bijvoorbeeld door kwesties uit het verleden naar boven te halen.

SGP en SP hebben ook laten weten niet mee te doen aan de ondervragingen. SGP-leider Chris Stoffer vindt net als Bontenbal dat bewindslieden in een debat verantwoording af moeten leggen voor hun beleid en daden, niet van tevoren in "iets vaags wat het midden houdt tussen een sollicitatie of kennismakingsgesprek".

Jimmy Dijk van de SP gaat ervan uit dat kandidaten goed zijn gescreend vooraf (zie ook de kwestie-Markuszower). "Dan zijn het veredelde kennismakingen, over de inhoud van het beleid gaat het (nog) niet."

Volgens GroenLinks-PvdA, die wel meedoet, is dit juist enige kans voor de Kamer om het over de geschiktheid van een beoogd bewindspersoon te hebben. Bij debatten kan dat niet echt, vindt Kamerlid Kati Piri, omdat die gaan over een specifiek onderwerp zoals een wet. Dat sommige (toekomstige) oppositiepartijen niet meedoen, noemt Piri "jammer".

Treintje

D66 vindt het afhaken van andere partijen "niet per se een nadeel", omdat er dan meer tijd overblijft voor de andere fracties. Geen gekke gedachte als er in principe één vraag per fractie is voorzien na een inleidend praatje van vier minuten van de kandidaat.

Kamerleden mogen dus niet doorvragen na hun eigen vraag, maar een aantal oppositiepartijen heeft wel afgesproken om door te gaan op vragen van voorgangers (in Haags jargon: een treintje vormen). Als er ruimte en behoefte is, kan er nog een tweede vragenronde worden gehouden, is te lezen in de handleiding voor de hoorzittingen.

28 kandidaten, maar geen Schoof

Overigens komen niet alle beoogde bewindspersonen de komende dagen aan bod: kandidaat-premier Dick Schoof blijft buiten schot. Een voorstel om hem uit te nodigen, kreeg geen meerderheid in de Kamer. Een oproep aan zijn adres om toch te komen, legde Schoof naast zich neer.

Hoe het voor de 28 anderen uitpakt, is vanaf deze ochtend te zien.