Vijf vragen over uitspraak Hoge Raad: 'Flinke kluif voor Belastingdienst'

Er ligt opnieuw een belangrijke uitspraak van de Hoge Raad met grote gevolgen voor de Belastingdienst. Het hoogste rechtsorgaan in Nederland vindt dat mensen met vermogen alleen belasting hoeven te betalen over de daadwerkelijk behaalde winst op dat vermogen, rendement dus, en niet op een schatting daarvan, zoals de Belastingdienst doet. Dat kan de schatkist miljarden euro's gaan kosten.

Vijf vragen over de uitspraak van de Hoge Raad.

Waar gaat deze zaak over?

Die heeft alles te maken met 'box 3'. Als je belastingaangifte doet, kom je die tegen als je vermogen hebt, zoals spaargeld, aandelen en vastgoed, niet je eigen huis maar bijvoorbeeld een vakantiehuis. Het uitgangspunt van de wet is dat je winst maakt over je vermogen, het rendement.

Om deze belasting uitvoerbaar te houden, kijkt de fiscus niet naar het werkelijke rendement, maar wordt uitgegaan van een fictief rendement, een algemene schatting die voor iedereen geldt. In 2023 was dat voor spaargeld 0,92 procent en voor beleggingen en andere bezittingen 6,17 procent. Maar de Hoge Raad vindt dus dat de belasting die mensen over hun vermogen betalen gebaseerd moet zijn op het werkelijke rendement en niet op een geschat bedrag.

Wat is het gevolg?

De Hoge Raad heeft ook geoordeeld dat er rechtsherstel moet komen voor mensen die te veel belasting hebben betaald op basis van die schattingen. Als je belasting hebt betaald over een geschat rendement dat hoger was dan je daadwerkelijke rendement, heb je recht hebt op compensatie. Het gaat om alle belastingaanslagen vanaf 2017 die nog niet definitief zijn. Vanaf 2021 heeft de Belastingdienst in principe geen definitieve aanslagen meer opgelegd.

Voor wie is dit goed nieuws?

In Nederland zijn er 2,4 miljoen mensen die belasting betalen in box 3, van wie ruim 700.000 mensen met alleen spaargeld (cijfers van 2021). Volgens Jurgen de Vries, voorzitter van de Bond voor Belastingbetalers, is de uitspraak met name voor beleggers interessant. Maar ook voor spaarders geldt dat niet iedereen het rendement heeft behaald waar de overheid van uitgaat, zegt hij. Die mensen hebben volgens De Vries ook recht op compensatie. Al oordeelde de Hoge Raad vandaag dat het fictieve rendement voor spaarders over het algemeen al goed wordt benaderd.

Robert van der Jagt van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB) noemt als voorbeeld het jaar 2022. Toen ging het slecht op de beurs en maakten veel mensen verlies op hun aandelen. Volgens hem is het goed mogelijk dat die groep te veel belasting heeft betaald, maar dat is niet automatisch het geval. "Als je een tweede woning hebt waarvan de WOZ-waarde toen omhoog is geschoten, schiet je er mogelijk nog niks mee op."

Verantwoordelijk staatssecretaris Marnix van Rij noemt de uitspraak voor het Rijk "geen domper, omdat we het zagen aankomen. Ik ben blij dat de Hoge Raad duidelijkheid heeft gegeven." Uit voorlopige berekeningen blijkt volgens hem dat het de overheid inderdaad miljarden kan gaan kosten.

Wat moeten mensen doen?

Iedereen mag compensatie aanvragen, maar je moet wel zelf aantonen dat je er recht op hebt. Dat kan in de praktijk best lastig zijn, zegt De Vries. "Ik roep iedereen op om bankafschriften en financiële overzichten goed te bewaren, want die heb je straks nodig om te bewijzen dat het rendement op jouw vermogen lager is dan waarvoor je bent aangeslagen."

Van der Jagt vertelt dat de Belastingdienst het werkelijke rendement momenteel nog niet kan berekenen, omdat alleen belastingplichtigen dat weten. Er moet daarom een formulier komen waarmee mensen dat kunnen doorgeven. "Maar het is afwachten hoe dat proces er precies uit zal komen te zien."

Het ministerie van Financiën verwacht acht weken nodig te hebben om de uitspraak te bestuderen. In de tussentijd hoeven belastingplichtigen niets te doen. Zodra er meer duidelijk is, worden zij geïnformeerd. Belastingplichtigen voor wie de uitspraak van toepassing is, krijgen een brief van de Belastingdienst.

Wanneer is iedereen gecompenseerd?

Het oordeel heeft invloed op alle belastingaanslagen vanaf 2017 tot nu en blijft van toepassing tot er een nieuw belastingstelsel is ingevoerd. Maar het kan nog lang duren voordat iedereen zijn werkelijke rendement heeft kunnen berekenen en tot alle belastingaanslagen zijn aangepast.

"Hier gaat de Belastingdienst nog een hele kluif aanhebben", zegt Van der Jagt. Daar lijkt staatssecretaris Van Rij ook op voor te sorteren: "Vanuit het nieuwe kabinet komt er een voorstel over hoe dit afgewikkeld moet worden."